Bir Pers Kenti Amastris

Paphlagonia’da Bir Pers Prensesi Ve Onun Kenti Amastris

Amastris; antik dönemde Paphşagonia olarak bilinen Batı Karadeniz’in en önemli kentlerinden birisidir. Kentin isim kaynağı olan Amastris, Pers imparatorluğunun son yöneticisi III. Dareiosun yeğeni bir Pers prensesidir. Günümüzde Batı Karadeniz olarak tanımlayabileceğimiz batıda Bartın Irmağı (Parthenios) ve doğuda Kızılırmak (Halys) arasındaki coğrafyayı kapsayan alan antik dönemde Paphlagonia Bölgesi olarak adlandırılır. HomrerosTroya savaşında onların yanındaki kentleri sıralarken Sesamos kentinin adı da geçmektedir.Sesamos kentinin Yunan koloni çağı olarak bilinen dönemde (M.Ö. 8-7. YY) İonia kenti Miletos tarafından koloni kenti olarak kurulduğu kabul edilmektedir. Kraliçe Amastris tarafından M.Ö. 4.YY sonlarında yeniden kurularak Amastrisismini aldığı sürece kadar olan dönem hakkında sikkeleri dışında kesin bilgiler oldukça azdır.

Peki hiç evlenmedi mi acaba kraliçemiz? Gelin bakalım evlilik hayatında neler olmuş? Amastris son Pers Kralı Darius’un erkek kardeşi Oxyathres’in kızıdır. Büyük İskender’in III. Darius’u yendiği Gaugamela savaşından (M.Ö. 332) sonra Dareios’un ailesiyle Amastris’te esir alınmıştır. M.Ö. 324’te Susa’da Büyük İskender ve komutanlarının da dahil olduğu Makedonyalı soylularla Pers soylularının kızlarının evlendirildiği düğün töreninde Büyük İskenderin Makedonyalı komutanlarından Krateros ile evlenmiştir. Makedonya sarayına girmiştir. Büyük İskender’in ölümünden sonra politik evlilikler sona erdirildiği için Krateros, Amastris’ten ayrılmış başkasıyla evlenmiştir.

Amastris, Krateros’un da onayıyla Herakliatirani (Zonguldak Ereğlisi) Dionnysios ile evlenir ve Herakleia Pontike’ye yerleşir.Dionysios’unAmastris ile evliliği aslında İskender’in ölümünün ardından bölgedeki gücünü korumayı ve Makedonyalı Krateros ile iyi ilişkiler sağlamayı amaçlamıştır.Dionysios’un Pers soylusu olan Amastrisile evliliği Pers sarayının iç işleri ya da işleyişi ile ilgili de bilgilenmesine yardımcı olmuştur. Paphlagonia Pers hakimiyeti sırasında Akhamenidler(persleri yöneten hanedanlar) için Karadeniz’e açılan en önemli yol olması sebebiyle hep önemini korumuştur. Pers kültürünün etkilerini Pers tanrıları Anahitis (su ve bereket tanrıçası), Mithras(ışık ve doğruluk tanrısı) kültünün yaygınlığından bizlere göstermektedir.Böylece Herakleia tiranı Dionysios’un bölgedeki etkisini artırabilmesi için bir Pers prensesi ile evlenmesi ona politik bir üstünlük sağlamıştı. Dionysios büyük zenginlik ve refah kazanmıştır Amastris ile evliliğinden. Ölümünden kısa süre önce krallığın yönetimini kendisinden sonra tahta çıkacak olan oğullarının yerine vekalet etmesi için Amastris’e bırakmıştır.

Yönetimi başlangıçta sürdürse de kısa süre sonra sürpriz şekilde Lysimakhos ile üçüncü evliliğini yapmıştır. Dionysios’un ölümünün ardından Heraklia’nın vekil kraliçesi olması ve ardından Lysimakhos ile evliliği gösteriyor ki, Amastris sıradan bir Pers prensesi değildir iyi eğitim almış Yunan kültürüyle tanışık bir Pers soylusu ve Makedonya sarayından aldığı saray tecrübesi ile aynı zamanda iyi bir yönetici olduğunu kanıtlamıştır.

Döneminde aldığı kararar ile Hellenistik döneminin en güçlü kadın karakterlerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Lysimakhos ile yaptığı politik evlilik çocuklarını ve Heraklia topraklarının güvenliğini almak içindir. Amastris ile evliliği aynı zamanda Pers sarayı ile akrabalık ilişkilerini kurmasını sağlarken Seleukosun(İskenderin generallerinden Antakya bölgesinde kuruldu) bölgede giderek güçlenen etkisine karşın Lysimakhos’unPaphlagonia’da etkili olmasını sağlamaktaydı. M.Ö. 301’den sonra oğulları Klearkhos ve Oxyathres ile birlikte Heraklia tahtına geçmiştir. Bu sırada AmastrisLysimakhos ile beraber Sardes’e gider. Fakat Lysimakhos’un kendisiyle aynı koalisyonda yer alan güçlerden birisinin kızıyla evlenmesi üzerine AmastrisHeraklia’ya döner. Dönüşü oğulları arasında yönetim üzerinde kuşku yaratmıştır.

Neden derseniz? Amastris bir Pers prensesi olarak doğmuş, Krateros ile evliliği sayesinde Makedonya sarayına girmiş, Dionysios ile evliliği sayesinde kraliçe olmuş ve bu pozisyonu Lysimakhos ile evliliğinde de sürdürmüştür. Lysimakhos’dan ayrıldıktan sonra istirahata çekilerek yaşlanmayı beklemek yerine Sesamos kentini yeniden imar ederek Amastris ismini vermesi ve burada krallığını ilan etmesi hiçte şaşırtıcı değildir. Amastris kurduğu kentte Basilessis (kurucu kraliçe) olmuştur.

Fakat önceki kraliçelerin ortak özellikleri kocalarının ölümünün ardından yönetimi devralmış olmalarıdır. Amastris’in en önemli farkı ise kendi adına yeni bir kent kurarak kendini Basilessis yani kraliçe ilan etmiş olmasıdır. Bu nedenle tarihte adına para bastırarak yönetimin ilan eden ilk kadın yönetici olarak çok ayrı tutulmalıdır. Maalesef ki gelecekteki hedefleri kendi oğulları tarafından yok edilmiştir. M.Ö. 285 yıllarında Klearkhos ve Oxyathres annelerini denizde boğarak öldürmüşlerdir. İktidar hırsının aileyi yok ettiğinin kanıtı gözler önüne serilmiştir. Amastris’in ölümünden sonra Lysimakhos, Heraklia’ya gelir ve Klearkhos ile Oxyathres’u idam eder. Heraklia’ya demokrasiyi yeniden getirerek bağımsızlığını ilan eder.

Pers sarayında bir prenses olarak doğan Amastris, kaderini değiştiren Büyük İskender sayesinde hem Pers hem de Makedon kültürünü temsil eden kendi krallığını ilan eden bir kraliçe olmuştur. Kurduğu krallık M.Ö. 8-7 yy. Yunan koloni kentlerinden biri olarak bilinen Sesamos’u merkez alır ve çevresindeki Tion (Filyos), Kytaros (Gideros) ve Kromna (Tekkeönü) kentlerini de kapsayan bir kent haline gelmiştir. Bithynia (Marmara- Kocaeli- Sakarya) valisi Plinius Roma İmparatoru Trajan’a yazdığı mektupta zarif, süslü bir kent olduğunu ve uzun bir caddeye sahip olduğundan bahseder. İnanışı ise kentin İon, Karia kentlerinden bilinen Zeus, Hera kültüne ev sahipliğinin yanında Aphroditetapınımının da varlığı şehrin adına bastırılan sikkelerden anlaşılmaktadır. M.Ö. 4. Yy son çeyreğinde Paphlagonia’nın en önemli ticaret limanı Heraklia’dırAmastris’i de içine almaktadır. Kent sonrasında Amastris ölümünden Lysimakhos’un karısı Arsinoe, ardından Eumenes, sonra da Pontus krallığının sınırlarına dahil edilmiştir. Bizans döneminde de öenmini korumuş ve Osmanlı hakimiyetine geçmeden önce de Ceneviz’in Karadeniz’deki en önemli liman kentlerinden biri haline gelmiştir. Kendi adına gümüş sikkeler bastıran bir kenttir Amastris döneminde.

2022 yılından itibaren arkeolojik kazılar yapılmaya başlanmıştır. Ayrıca Amastris ismi kentteki bir butik otelde hala yaşatılmaktadır. Anadolu’nun neresine giderseniz gidin hep kadınların izlerini göreceksiniz adına kah tanrıça kah kraliçe kah prenses konmuş ama kadındır öznesi bunların hepsinin. Sizlerde kadınlarımızın izinde ve mimandarlığında bir yaşam dilerken bütün kadınlarımızın bu vesileyle Dünya Kadınlar gününü kutluyor ışıltılarının daha çok parlayacağı bir yaşam diliyorum.